واژه میگرن از لفظ یونانی Hemicrain به معنی "نیمی از سر" گرفته شده است که خود این کلمه ریشه در زبان مصری دارد.
میگرن نوعی از سردرد است که اغلب در یک منطقه خاص از سر رخ داده و گاهی اوقات با حساسیت به نور و صدا همراه است. درد میگرن اغلب اوقات به صورت درد ضربان دار یک طرفه است که ابتدا خفیف و کم کم شدید می شود.
دردهای میگرنی در همه موارد با بی اشتهایی و تهوع و گاهی اوقات با استفراغ همراه هستند. میگرن می تواند 2 تا 72 ساعت طول بکشد. حملات میگرن در بعضی از افراد ممکن است به طور هفتگی رخ دهند، در حالی که در بعضی دیگر ممکن است حتی یکبار نیز در سال رخ ندهد. در هنگام حملات میگرنی، بیماران به وضوح دچار تحمل نکردن نور هستند و برای استراحت به محلی تاریک می روند. ممکن است تحمل نکردن صدا و گاهی اوقات تحمل نکردن بوها نیز وجود داشته باشد. در کودکان، میگرن اغلب با حملات درد شکم، بیماری حرکت و اختلالات خواب همراه است.

میگرن یکی از علل بسیار شایع و شاید شایع ترین علت سردرد مکرر است. بیماری میگرن در زنان شایعتر است. در اکثر مبتلایان به میگرن سابقه خانوادگی ابتلا به سردرد وجود دارد. سردردهای میگرنی معمولا در سن بلوغ شروع می شود و در سن بالای 50 سال از بین می رود.
براساس متون روانشناسی بیماری ها، حدود 10 درصد کل جمعیت جهان به سردرد میگرن مبتلا هستند و همه انواع میگرن در هر سنی، از اوایل کودکی تا بعد از آن می تواند شروع شود. با این وجود حمله های میگرن کمتر قبل از 5 سالگی رخ می دهد و بیشترین سن شیوع بیماری در دوران بلوغ و اوایل بزرگسالی است. با افزایش سن، زنان بیش از مردان از سردردهای میگرنی رنج می برند.

مراحل میگرن
حمله های سردرد میگرن بطور معمول صبح ها و اغلب آخرهفته شروع می شود. هر حمله از چند ساعت تا چند روز به طول می انجامد، و تعداد حمله ها در هر ماه بین 1 تا 3 بار تکرار می شود. یک سردرد میگرنی بطور معمول دارای دو مرحله است:

مرحله پیش درآمد (Aura)
در این مرحله مجراهای خونی مغز منقبض می شوند و علائم این مرحله عبارت است از:
اختلال در گفتار، مشکلات بینایی، بی حسی، سوزش خفیف، کم سو شدن چشم، وجود صدا در گوش، ضعف و کرختی در اندام.
بیشتر اوقات دیده شده است که به علت سردرد میگرن، آشفتگی هایی در سیستم گردش خون و عروق به وجود می آید. دست و پا (به ویژه انگشتان) در حین حمله های درد، سرد و پیشانی خیلی گرم می شود.
این مرحله و علائم آن کمتر از یک ساعت طول می کشد. افراد تا پایان این مرحله کمی باید صبر کنند.

مرحله مغزی یا سفالیک (Cephalic)
در این مرحله مجراهای خونی مغز، منبسط می شوند و علائم این مرحله عبارت است از:
دردهای ضربان دار در کنار سر، تهوع و حال به هم خوردگی، حساسیت زیاد به صدا و نور، کاهش اشتهاء و احتقان در بینی.
مرحله سفالیک حدود دو ساعت تا حداکثر سه روز طول می کشد.

علت بوجود آمدن میگرن
تنگ شدن، سپس گشادشدن و التهاب رگ های خونی که به پوست سر و مغز می روند. سردرد زمانی آغاز می شود که رگ ها دوباره گشاد می شوند. تغییر الگوی خواب، بیدار ماندن شبانه، کار کردن زیاد و خستگی بیش از حد می تواند باعث بروز میگرن شود.
گاهی اوقات خانم ها بروز این سردردها را به دوران عادت ماهیانه نسبت می دهند و مصرف قرص های ضد بارداری را عامل مهمی برای به وجود آمدن میگرن می دانند. صدای بلند، نور زیاد، کنسرت موسیقی و فشار به گردن و حتی درد دندان باعث بروز میگرن می شود.
عواملی مثل گرسنگی، کم خوابی، خستگی، استرس های روحی، ورزش های سنگین، غذاهای خاص (قهوه، شکلات، پنیر مانده، آجیل و مشروبات الکلی) و بوهای خاص (مثلا بوی سیگار یا عطر) می تواند باعث شروع حمله میگرن شود.
یک نکته جالب در مورد استرس آن است که نه فقط وجود استرس، بلکه رفع شدن ناگهانی استرس نیز می تواند باعث ایجاد حمله میگرن شود. مثلا خیلی از افراد مبتلا به میگرن پس از پایان امتحاناتشان دچار سردرد می‌ شوند.

عوامل غذایی تشدید کننده میگرن
سردردهای میگرنی توسط فاکتورهای متفاوتی از جمله مواد غذایی تشدید می گردند. ممکن است بعضی از مواد غذایی در برخی افراد و بعضی دیگر از غذاها در تعداد دیگری از بیماران باعث تشدید حملات میگرنی گردد. آستانه عدم تحمل های غذایی در طول زمان متغیر است. لذا توصیه های کلی در مورد اجتناب از مواد غذایی، توصیه های ضعیفی هستند. مطالعه ای جدید پیشنهاد می کند که ریبوفلاوین ممکن است عملکرد مفید داشته باشد زیرا مشتقات آن در اختلال عملکرد میتوکندری دخیل اند که این اختلال عملکرد میتوکندری، نقشی از پاتوژنز میگرن بازی می کند.

گلوتامات
نمک یا اسید آمینه ای که در بافت های عصبی موجود است. این ماده در محصولات آماده به میزان زیادی وجود دارد. به این منظور باید برچسب روی محصولات را به دقت مطالعه کرد. این ماده در انواع کنسرو و غذاهای یخی وجود دارد.

آمین ها
بعضی غذاهای حاوی آمین ها، فعال کننده رگ ها هستند و به نظر می رسد آغازگر انقباض رگ های خونی در مغز می باشند. تیرآمین و فنیل اتیل آمین دو ماده اصلی مسبب این مشکل هستند. اگرچه سایر آمین ها نیز ممکن است اثرات مشابهی داشته باشند. در ذیل به بررسی منابع برخی آمین ها می پردازیم.
تیرآمین (Tyramine) در الکل، برخی پنیرها به خصوص پنیرهای مانده، میوه ها و سبزی های کال و فاسد، خوراک کلم، مخمرها، انواع آجیل، ماهی شور، کنسرو شاه ماهی، خامه ترش، آواکادو، سوسیس های تخمیری و گوشت های مانده یا چرب وجود دارد.
فنیل اتیل آمین (Phenylethylamine) در کاکائو، شکلات، پنیر و موادغذایی ای که دارای این سه ماده غذایی هستند، یافت می شود.
اکتوپامین (Octopamine) در مرکباتی مثل لیمو، پرتقال، گریپ فروت و … یافت می شود.

انواع میگرن

میگرن کلاسیک
میگرن کلاسیک عموما یک سردرد یک طرفه می باشد و به صورت ضربان دار اتفاق می افتد. قبل از شروع سردرد بیمار دچار تغییرات بینایی می شود که به صورت توهمات و جرقه های بینایی هستند که در اصطلاح به آن اورا می گویند. اکثر بیماران یک حمله را در طول هفته تجربه می کنند و اصولا بین 2 تا 24 ساعت طول می کشد. بیمار دچار حالت هایی مانند تهوع، استفراغ، گریز از نور، سستی و حتی گاهی در مراحل حاد دچار اخلال حس نیمه بدن و تکلم می شود. در بین حملات بیمار سردرد یا ناراحتی دیگری ندارد.
در میگرن کلاسیک همیشه علائم بصری مشخصی قبل از شروع سردرد بروز می کند که مشخصه این نوع خاص میگرن است. مهم ترین این علائم یک لکه سیاه رنگ در روبروی فرد (یعنی در وسط میدان بینایی) است که به تدریج بزرگ می شود و به سمت حاشیه میدان بینایی (یعنی پهلوی فرد) کشیده می شود.
این لکه سیاه رنگ معمولا با جرقه های نوری به صورت خطوط زیگزاگی براق رنگی لرزان احاطه شده است. این علامت نشانه مهمی است به طوری که در افرادی که این نشانه را بروز می دهند تقریبا می توان گفت که تشخیص بیماری میگرن محرز است. یکی دیگر از نشانه های بصری که در میگرن کلاسیک تظاهر می کند تاریک شدن یک سمت میدان بینائی است. در این حالت فرد سمت چپ یا سمت راست را واضح نمی بیند (این حالت در هر دو چشم وجود دارد ولی اکثر افراد فکر می کنند که چشم چپ یا راستشان تار شده است). این علائم چشمی معمولا بین 10 تا 20 دقیقه طول می کشد و تقریبا همیشه قبل از یک ساعت محو می گردد. به تدریج با محو شدن علائم بصری و گشاد شدن جبرانی عروق مغزی سردرد ضرباندار یک طرفه ایجاد می شود که با حالت تهوع و ترس از نور و صدا همراه است. سردرد نیز پس از چند ساعت بهبود می یابد.

میگرن معمولی
در میگرن معمولی علایم بینایی قبل از حمله بوجود نمی آید. این نوع سر درد بیشتر دو طرفه بوده و ضرباندار است. درد بیشتر دور حلقه چشم احساس می شود و ممکن است در ادامه آن سفتی گردن هم بوجود آید این نوع میگرن شیوع بیشتری دارد و همراه با تهوع و استفراغ است. در میگرن معمولی سردرد لزوما یک طرفه نیست و ممکن است درد در تمام سر احساس شود. حمله میگرن معمولی اغلب ظرف چند ساعت تا چند روز بهبود می یابد.

میگرن چشمی
در این نوع میگرن که اغلب در افراد مسن تر تظاهر می کند فرد مبتلا علائم چشمی میگرن را دارد اما به سردرد مبتلا نمی شود. علائم بصری میگرن چشمی عبارت است از:
1) لکه سیاه رنگ که با خطوط زیگزاگ براق رنگی لرزان احاطه شده است.
2) تاریک شدن یک سمت میدان بینایی
3) تنگ شدن تدریجی میدان بینایی از محیط به مرکز به طوریکه فرد احساس می کند که بیرون را از داخل یک سوراخ کوچک تماشا می کند.
4) دوربینی گذرا

میگرن با اورا
در این نوع میگرن علایم عصبی متنوع به علت اسپاسم قسمتی از شریان های مغز و چشم، کم خونی ناشی از آن پدید می آید. اختلال دید در یک طرف از هر دو چشم به علت اسپاسم شریان مغزی خلفی و یا در یک چشم به علت اسپاسم شریان رتین (شبکیه) ظاهر می شود. گسترش تاری دید و یا اشکال مختلف اختلال دید سیر پیشرفت تدریجی داشته و پس از 20 دقیقه تا یک ساعت پسرفت و بهبودی تدریجی نشان می دهد. اختلال حس نیز در صورت یا دست به طور یک طرفه سیر صعودی داشته و بعد از 30 تا 60 دقیقه فروکش می کند. اختلال حرکتی میگرن ندرتا به شکل فلج گذرا یا تشنج ظاهر می شود. اختلال تکلم و اختلال خواندن و نوشتن نیز گاها در مرحله اورای میگرنی مشاهده می شود. از علایم نادر اورای میگرن فراموشی گذرا، اختلال روانی موقت وتوهمات است. اورای میگرنی در جوانان با صرع و در سالمندان با سکته مغزی اشتباه می شود. بررسی های پاراکلینیکی با نوار مغز و اسکن CT و MRI در میگرن معمولا طبیعی است.

حمله های تنشی
سر درد تنشی نوع خاصی از سر درد است که اغلب در افراد افسرده یا کسانی که تحت اضطراب مزمن قرار دارند ایجاد می شود.

ارتباط میگرن با سن
میگرن در میان کودکان هم اتفاق می افتد اما مدت آن کوتاه است و به سرعت بهبود می یابد با افزایش سن از تعداد حملات کاسته می شود ولی به طول آن اضافه می شود. میزان و شدت دفعات حمله در افراد مختلف متفاوت است و نمی توان ارتباط معنی داری بین حملات افراد مختلف پیدا کرد اما اصولا بعد از 55 سالگی به ندرت اتفاق می افتد.

مشکلات مبتلایان به میگرن
مشکل مبتلایان به میگرن تنها سردرد نیست. اکثر افراد کاملا بیمار می شوند و نمی توانند کارهای روزمره خود را انجام دهند و مجبور می شوند که در یک اتاق تاریک و ساکت بی حرکت دراز بکشند تا حمله میگرنی پایان یابد. بعضی ها حتی نمی توانند فکر غذا خوردن را هم داشته باشند چون دچار استفراغ می شوند و در انتها دچار خواب آلودگی و رخوت می شوند. در طول حمله فعالیت و عملکرد طبیعی معده مختل می شود و باعث می شود داروهایی که برای تسکین میگرن خورده می شود به خوبی جذب نشود.

تفاوت بسیار مهم میگرن با سردردهای مشابه
سردردی که از کف سر شروع می شود و به هر دو چشم فشار می آورد میگرن نیست.
1) هنگام چرخاندن متناوب سر به چپ و راست افراد غیر میگرنی که دارای سردرد مشابه می باشند حرکت مایع یا یک شی ء سنگین را در جمجمه خود احساس می کنند، این خصوصیات را میگرنی ها ندارند.
2) در هنگام حمله سردرد با پوزیشن سجده افراد میگرنی علامت فشار پشت چشم را ندارند.

درمان میگرن
در بسیاری از مبتلایان به میگرن آن چه که بیشتر از سردرد و علائم چشمی باعث آزار فرد می شود ترس از وجود تومور مغزی یا ایجاد کوری دائمی است. در این افراد یک معاینه کامل پزشکی و اطمینان از اینکه بیماری خوش خیم است و هیچ عارضه دائمی ایجاد نمی کند تا حد زیادی باعث آسودگی فرد مبتلا می شود و حتی گاهی کاهش استرس ناشی از نگرانی باعث کم شدن شدت و فراوانی حملات میگرنی شده، به بهبود قابل توجه فرد می انجامد.
داروهایی مختلفی برای پیشگیری و درمان میگرن وجود دارند. در صورت عدم تاثیر هر کدام آنها داروی دیگر امتحان می شود. اگر گاه گاه حمله میگرن دارید، استفاده از یک دارو از گروه تریپتان ها در شروع سردرد معمولا سردرد را خاموش می کند یا شدت و مدت آن را کاهش می دهد.

اجتناب از عوامل برانگیزنده میگرن مانند استرس، الکل، قهوه، سیگار، بی خوابی، خستگی و... برای بیماران توصیه می شوند. داروهایی مانند نیفیدیپین، تئوفیلین، نیتروگلیسیرین، استروژن و … باعث تشدید میگرن می شوند. غذاهای کنسرو شده حاوی نیتریت ها و گلوتامات سدیم، باعث تشدید میگرن می شوند. غذاهای حاوی تیرامین مانند پنیر کهنه و جگرمرغ و … میگرن را برمی انگیزد. بوهای تند، صداهای بلند و اختلال در برنامه خواب و غذا از عوامل برانگیزنده میگرن است.
معمولا برای درمان میگرن نیازی به آزمایشات تشخیصی نیست، اما ممکن است آزمایش خون یا سیتی اسکن برای رد سایر بیماری ها انجام گیرند. به هنگام بروز اولین نشانه های حمله میگرنی، روی سر خود یک پارچه سرد یا کیسه یخ بگذارید، یا به صورت خود آب خنک بزنید. چندین ساعت در یک اتاق تاریک و آرام دراز بکشید. دو عدد بالش در دو طرف سر خود بگذارید تا سرتان تکان نخورد. در صورت امکان بخوابید. صدا، نور و بوها (خصوصا بوی ناشی از آشپزی و سیگار) را به حداقل برسانید و از مطالعه خودداری کنید. بیمار باید مدتی سعی کند در یک اتاق خالی و تاریک دراز بکشد.

مساله زمینه روانی قبلی میگرن امروزه مورد توجه است در این صورت کمک های روانپزشکی برای حل این مشکلات می تواند کمک بزرگی به درمان میگرن کند.

درمان علامتی میگرن (کنترل درد و حمله)
در مرحله اورا تریپتان های تزریقی، آسپرین، آستامینوفن، ناپروکسین و بروفن و… به تنهایی یا توام با کافیین برای کنترل حمله درد معمولا کافی است. معمولا بیمار با دریافت مسکن و خواب و استراحت از پیشرفت درد راحت می شود.

داروها
هیچ‌ داروی‌ خاصی‌ نسبت‌ به‌ دیگر داروها ارجحیت‌ ندارد و اثر قطعی‌ از هیچ کدام‌ از آن ها مورد انتظار نیست. اولین راه معالجه، جلوگیری از وقوع سردرد به وسیله تجویز روزانه دارویی حاوی ارگوتامین است که باعث انقباض مویرگ های مغز می ‌شود. برای‌ تخفیف‌ علایم‌ میگرن‌ و پیشگیری‌ از بروز حملات‌، طیف‌ گسترده ‌ای‌ از داروها موجود هستند که در زیر به شرح برخی از داروهای موثر در کنترل میگرن می پردازیم:

تریپتان ها:
آگونیست های گیرنده های سرتونین 5HT1B بوده و موجب تنگی عروق مراکز عصبی و نیز کاهش آزاد شدن نوروپپتیدهای جدار رگ های محیطی می شوند. تزریق زیر جلدی سوماتریپتان (Sumatriptan) و مصرف خوراکی زولمی تریپتان (Zolmitriptan) در مدت یک ساعت معمولا سر درد را برطرف می کند. عوارض شایع این نوع داروها احساس گزگز و احساس فشار در سینه به مدت کوتاه می باشد. تجویز این داروها در بیماران با نارسایی کرونر و فشار خون کنترل نشده و نیز در دوران حاملگی و شیردهی مجاز نمی باشد. همچنین در میگرن فلجی و عارضه عصبی و میگرن در دوران حاملگی و شیردهی نباید تجویز شود.

ارگوتامین تارتارات:
مکانیسم اثرش مانند تریپتان ها است. از راه دهان به مقدار 2 میلی گرم و یا به صورت تزریق دی هیدروارگوتامین 5/0 تا 1 میلی گرم زیر جلد مصرف می شود با تزریق متوکلوپروماید 10 میلی گرم IV و یا سولفات منیزیم 1 گرم و یا کلرپرومازین نیم میلی گرم IV اثر آن تقویت می شود.

دگزامتازون:
تزریق عضلانی یا وریدی به همراه داروهای ضد التهاب غیر استروییدی در موارد مقاوم موثر است.

رژیم غذایی
برخی از غذا ها از جمله مرغ، خروس و بوقلمون از دسته غذاهای کم چرب و غنی از پروتیین هستند که به کنترل و پیشگیری از میگرن کمک می کنند. مصرف غذاهای پروتیینی منجر به نوسان میزان قند خون نمی شود. گمان می رود که کمبود میزان قند خون از جمله عوامل میگرن است. غذاهای پروتیین دار نظیر تخم مرغ، گوشت گاو و حبوبات باید در هر وعده غذایی گنجانده شوند. مصرف میان وعده های حاوی پروتئین فراوان نیز مفید است.
سیب، گلابی، گیلاس، زردآلو و انگور میوه هایی هستند که مصرف آن ها موجب افزایش منظم قند خون می شود. این میوه ها میان وعده های غذایی بسیار خوبی برای حفظ و کنترل قند خون هستند. حلیم جو، نان چاودار و حبوباتی نظیر لوبیا قرمز، عدس سبز و قرمز، نخود و لوبیا همگی دارای فیبرهای محلول بوده و به تثبیت قند خون کمک می کنند. این غذاها منابع خوب کربوهیدرات بوده و حبوبات نیز منابع خوب پروتئین هستند.

گیاهان دارویی
گیاهانی که خواص دارویی دارند و می توانند بدون عارضه برای مبارزه با میگرن مفید باشند. از جمله:
1) عصاره شیرین بیان که موجب بالا رفتن انرژی شده و با کمک به از بین رفتن علائم آلرژی، باعث کاهش درد می شود.
هشدار: روزانه و به طور مرتب بیش از ? روز مصرف نشود. افراد دارای فشارخون مطلقا مصرف نکنند.
2) گل گاو زبان باعث تخفیف درد می شود.
3) مواد مفید دیگر در معالجه میگرن از قبیل بابونه، نعناکوهی، اکلیل کوهی، سنبل الطیب، پوست درخت بید، افسنطین (در زمان حاملگی و به مدت زیاد مصرف نشود) هستند.
بالا بردن درجه حرارت دست ها می تواند از سردرد جلوگیری کرده و حمله را متوقف سازد. یک حمام آب داغ هم می تواند مفید باشد.

ورزش
ورزش های ملایم بهترین روش برای رهایی از استرس و سردردهای عصبی است. پیاده روی بهترین انتخاب می باشد، زیرا روش فوق العاده ای برای رهایی از سردردهای عصبی می باشد. زمانی که شما راه می روید، حرکت آونگی دستان باعث ریلکس شدن ماهیچه های گردن و شانه می شود. باز کردن این گره ها، ریشه سردردهای عصبی را از بین می برد.

کنترل استرس
بسیاری از افرادی از طریق کنترل استرس می توانند سردرد و میگرن خود را درمان کنند. تکنیک هایی مثل مدیتیشن، ماساژ و طب سوزنی از جمله روش هایی هستند که می توانند به کنترل استرس کمک موثری کنند.
در آخر همان طور که می ‌دانید سردردها دلایل مختلفی دارد بنابراین به جای خود درمانی بهتر است که به پزشک متخصص برای یافتن علت اصلی آن و آغاز درمان‌ های لازم مراجعه کرد. استفاده از داروهای مسکن فقط به کاهش درد کمک می ‌کند و تاثیری در درمان ‌های بلند مدت نخواهد داشت.