فقر آهن یا کم خونی چیست؟

مشکل فقر آهن بسیار جدی و مهم است، چون این ماده معدنی برای ساخت هموگلوبین (پروتئین موجود در گلبول‌های قرمز خون که به آن‌ها امکان حمل اکسیژن در بدن را می‌دهد)، ضروری است. فقر آهن، منجر به پایین آمدن هموگلوبین خون می‌شود. در نتیجه، باید برای رفع کم خونی اقدام کرد. اگر بدن با مشکل هموگلوبین پایین روبرو باشد، بافت‌ها و ماهیچه‌ها اکسیژن کافی دریافت نمی‌کنند و کارآمدی خود را از دست می‌دهند که نتیجه آن بیماری کم خونی است.

اگرچه انواع مختلف آنمی (کم خونی) وجود دارد، اما کم خونی ناشی از فقر آهن شایع‌ترین نوع آن در سراسر جهان است. از علل شایع فقر آهن می‌توان به مصرف ناکافی آهن (به دلیل پیروی از رژیم غذایی نامناسب محدودکننده)، ابتلا به بیماری التهابی روده، افزایش نیاز به آهن در دوران بارداری، خونریزی شدید در طی دوره‌های قاعدگی یا خونریزی داخلی اشاره کرد.

علت کم خونی هر چه باشد، فقر آهن می‌تواند به علائم ناخوشایندی منجر شود که بر کیفیت زندگی تاثیر می‌گذارند. ریزش مو و کاهش تمرکز و بهره‌وری چند نمونه از این مشکلات هستند.

نشانه‌های کم خونی چیست؟

نشانه‌های کم خونی بسته به شدت آنمی، سرعت پیشرفت آن، سن و وضعیت سلامتی شما متفاوت است. در بعضی موارد، افراد هیچ کدام از علائم فقر آهن را تجربه نمی‌کنند. در این بخش، به 10 مورد از شایع‌ترین نشانه‌های کم خونی و علائم کمبود آهن اشاره خواهیم کرد.

1. خستگی غیرمعمول به عنوان یکی از علائم کمبود آهن

احساس خستگی یکی از شایع‌ترین علائم فقر آهن است که بیش از نیمی از افراد مبتلا به کم خونی آن را تجربه می‌کنند. چرا که بدن برای تهیه پروتئینی به نام هموگلوبین، که در گلبول‌های قرمز یافت می‌شود، به آهن احتیاج دارد. هموگلوبین به حمل اکسیژن در بدن کمک می‌کند.

وقتی بدن کمبود هموگلوبین داشته باشد، اکسیژن کمتری به بافت‌ها و ماهیچه‌ها می‌رسد و آن‌ها را از انرژی محروم می‌کند. علاوه بر این، برای حرکت خون غنی از اکسیژن، قلب باید بیشتر کار کند که این می‌تواند شما را خسته کند. در نتیجه، علائم پایین بودن اکسیژن و هموگلوبین باید جدی گرفته شود.

از آنجا که خستگی اغلب به عنوان یک قسمت عادی از زندگی پرمشغله و مدرن در نظر گرفته می‌شود، تشخیص کمبود آهن فقط با این علائم دشوار است. با این حال، بسیاری از افراد مبتلا به فقر آهن در کنار ضعف، احساس بی‌حوصلگی، مشکل در تمرکز، بهره‌وری ضعیف در محل کار و سطح پایین انرژی پایین را هم تجربه می‌کنند.

2. رنگ‌پریدگی به عنوان یکی از نشانه‌های کم خونی

رنگ پریدگی قسمت داخلی پلک‌های پایین از دیگر نشانه‌های کم خونی است که در صورت مشاهده آن باید برای درمان اقدام کرد. علت رنگ قرمز خون، هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز است. بنابراین، پایین بودن هموگلوبین خون در هنگام کمبود آهن باعث می‌شود از قرمزی خون کم شود. به همین دلیل، ممکن است رنگ سالم و گلگون خون در افراد مبتلا به کمبود آهن از بین برود.

این رنگ‌پریدگی در افراد مبتلا به کمبود آهن می‌تواند در تمام بدن ظاهر شود یا به یک ناحیه محدود شود، مانند: صورت، لثه‌ها، داخل لب‌ها، پلک‌های پایین و حتی ناخن‌ها. اغلب این اولین موردی است که پزشکان به عنوان نشانه‌ای از کمبود آهن به دنبال آن هستند. اما این یافته باید توسط آزمایش خون تایید شود تا بتوان برای درمان کم خونی اقدام کرد.

رنگ‌پریدگی بیشتر در موارد متوسط ​​یا شدید کم خونی مشاهده می‌شود. اگر پلک پایین خود را به سمت پایین بکشید، لایه داخلی باید به رنگ قرمز درخشان باشد. اگر صورتی کم رنگ یا زرد رنگ است، ممکن است نشانگر کمبود آهن باشد.

3. تنگی نفس

هموگلوبین، سلول‌های قرمز خون را قادر می‌سازد تا اکسیژن را در بدن منتقل کنند. هنگامی که بدن به علت فقر آهن با مشکل هموگلوبین پایین خون مواجه باشد، میزان اکسیژن‌رسانی نیز پایین می آید. این بدان معنی است که ماهیچه‌ها اکسیژن کافی برای انجام فعالیت‌های طبیعی مانند پیاده‌روی دریافت نمی‌کنند. در نتیجه، سرعت تنفس افزایش می‌یابد. چون بدن سعی می‌کند اکسیژن بیشتری به دست آورد. به همین دلیل، تنگی نفس یکی از علائم پایین بودن اکسیژن خون و در نتیجه از نشانه‌های کم خونی است.

اگر هنگام انجام کارهای عادی و روزمره‌ای که قبلا برایتان آسان بودند (مانند پیاده‌روی، بالا رفتن از پله‌ها یا ورزش) دچار تنگی نفس می‌شوید، کمبود آهن می‌تواند علت آن باشد.

4. سردرد و سرگیجه از علائم کم خونی

کمبود آهن ممکن است باعث سردرد شود. به نظر می‌رسد این علامت نسبت به بقیه شیوع کمتری دارد و غالبا با سبکی سر یا سرگیجه همراه است. در صورت کمبود آهن، سطح هموگلوبین پایین در گلبول‌های قرمز به معنی نرسیدن اکسیژن کافی به مغز است. در نتیجه، رگ‌های خونی در مغز متورم شده و باعث فشار و سردرد می‌شوند. اگرچه دلایل زیادی برای سردرد وجود دارد، اما سردردهای مکرر، عود کننده و سرگیجه می‌تواند نشانه فقر آهن باشد.

5. تپش قلب

ضربان قلب قابل توجه، که به عنوان تپش قلب نیز شناخته می‌شود، می‌تواند یکی از علائم کم خونی یا فقر آهن باشد. در فقر آهن، سطح هموگلوبین پایین به معنی این است که قلب برای حمل اکسیژن باید بار بیشتری متحمل شود. این حالت می‌تواند باعث ضربان قلب نامنظم یا احساس ضربان قلب تند و غیرطبیعی شود. در کم خونی شدید، این مساله می‌تواند منجر به بزرگ شدن قلب، سوفل یا نارسایی قلبی شود. با این حال، این علائم خیلی شایع نیستند و برای تجربه کردن آن‌ها باید به مدت طولانی از کمبود آهن رنج ببرید.

6. مو و پوست خشک

خشکی و آسیب دیدن پوست و مو می‌تواند از علائم فقر آهن باشد. چرا که وقتی بدن از نظر آهن دچار کمبود است، اکسیژن محدود خود را به سمت عملکردهای مهم‌تر مانند ارگان‌ها و سایر بافت‌های بدن هدایت می‌کند. هنگامی که پوست و مو از اکسیژن محروم شوند، می‌توانند خشک و ضعیف شوند. کم خونی شدید به ریزش مو مرتبط است و به همین دلیل باید برای درمان فقر آهن شدید اقدام کرد. کاملا طبیعی است که روزانه مقداری مو هنگام شستشو و شانه زدن بریزند، اما اگر میزان ریزش مو بیشتر از حد نرمال شود، می‌تواند به دلیل کمبود آهن باشد.

7. تورم و درد زبان و دهان

گاهی اوقات، فقط نگاه کردن به داخل یا اطراف دهان می‌تواند سرنخی از اینکه آیا شما از کم خونی فقر آهن رنج می‌برید یا خیر بدهد. زبان متورم، ملتهب، رنگ‌پریده یا به طرز عجیب صاف از علائم فقر آهن به حساب می‌آیند.

پایین بودن هموگلوبین خون در فقر آهن می‌تواند باعث لکه‌دار شدن زبان شود، در حالی که کمبود میوگلوبین می‌تواند باعث درد، صافی و تورم آن شود. میوگلوبین پروتئینی در سلول‌های قرمز خون است که از عضلات پشتیبانی می‌کند، مانند عضله‌ای که زبان را تشکیل می‌دهد. کمبود آهن همچنین می‌تواند باعث خشکی دهان، ترک‌های قرمز رنگ در گوشه‌های دهان یا زخم‌های دهان شود.

8. پاهای بی‌قرار

فقر آهن به سندرم پای بی‌قرار مرتبط است. سندرم پای بی‌قرار، احساس نیاز شدید برای تکان دادن پاها در حالت استراحت است. همچنین می‌تواند باعث احساس خارش ناخوشایند و عجیب در پاها شود. این مشکل، معمولا شب‌ها بدتر است، به این معنی که مبتلایان ممکن است برای خوابیدن دچار مشکل شوند.

دلایل سندرم پای بی‌قرار همچنان ناشناخته است. با این حال، تصور می‌شود 25 درصد افراد مبتلا به سندرم پای بی‌قرار، کم خونی و فقر آهن دارند و هر چقدر سطح آهن پایین‌تر باشد، علائم آن نیز شدیدتر است.

9. ناخن‌های شکننده یا قاشقی شکل به عنوان علامت فقر آهن

یکی از علائم بسیار ناشایع کمبود فقر آهن، ناخن‌های شکننده یا قاشقی شکل است که کویلونیشیا نام دارد. این مشکل اغلب با ناخن‌های شکننده آغاز می‌شود که به راحتی شکسته شده و ترک برمی‌دارند. در مراحل بعدی کمبود آهن، ناخن‌ها به شکل قاشق درمی‌آیند؛ وسط ناخن فرو رفته و لبه‌های آن بلند می‌شود تا ظاهری گرد، مانند یک قاشق پیدا کند. با این حال، این یک عارضه جانبی نادر است و معمولا فقط در موارد شدید آنمی فقر آهن مشاهده می‌شود.

10. سایر علائم بالقوه کم خونی

چند نشانه دیگر وجود دارد که می‌تواند بیانگر کمبود آهن باشد. این‌ها معمولا خیلی شایع نیستند و به غیر از کمبود آهن با بسیاری از شرایط دیگر ارتباط دارند. علائم دیگر کم خونی و فقر آهن عبارتند از:

• هوس‌های عجیب: هوس کردن غذاهای عجیب و غریب یا مواد غیرغذایی که «پیکا» نام دارد (معمولا میل به خوردن یخ، خاک رس، خاک، گچ یا کاغذ) می‌تواند نشانه کمبود آهن باشد. این مشکل ممکن است در دوران بارداری هم رخ دهد.
• احساس اضطراب: در صورت کمبود آهن، عدم وجود اکسیژن کافی در بافت‌های بدن ممکن است باعث احساس اضطراب شود. با این حال، با اصلاح سطح آهن، این مورد بهبود یافته یا برطرف می‌شود.
• دست و پای سرد: کمبود آهن به معنی کمبود اکسیژن‌رسانی به دست‌ها و پاها است. ممکن است بعضی از افراد به طور کلی احساس سرما کنند یا دست و پایشان سرد شود.
• عفونت‌های مکرر: از آنجا که آهن برای سیستم ایمنی سالم مورد نیاز است، فقدان آن ممکن است باعث شود بیشتر از حالت عادی مستعد بیمار شدن باشید.

اقدامات ضروری برای درمان کم خونی چیست؟

اگر فکر می‌کنید کم خونی و فقر آهن دارید باید سریعا اقدام کنید، چون خطرات هموگلوبین پایین بسیار جدی است. برای درمان کم خونی موارد زیر را در نظر بگیرید:

1. با دکتر خون و آنکولوژی صحبت کنید

آزمایش خون ساده تایید می‌کند که آیا شما کم خونی فقر آهن دارید یا خیر.

اگر پزشک تایید کرد که به فقر آهن مبتلا هستید، احتمالا با افزایش دریافت آهن از رژیم غذایی یا با مصرف مکمل‌های آهن می‌توانید آن را به راحتی درمان کنید. هدف اصلی درمان، بازگرداندن سطح هموگلوبین به حالت عادی، رفع کم خونی و پر کردن ذخایر آهن است. در حد امکان، اطمینان حاصل کنید که به مقدار کافی آهن از طریق رژیم غذایی دریافت می‌کنید. فقط در صورت توصیه پزشک، از مکمل استفاده کنید.

2. غذاهای غنی از آهن بخورید

ااگر نظر پزشک این است که کمبود آهن در رژیم غذایی دلیل مشکل شما است، غذاهای غنی از آهن بخورید، مانند:

• گوشت قرمز و مرغ
• سبزیجات تیره، برگدار مانند اسفناج و کلم
• میوه‌های خشک مانند کشمش و زردآلو
• لوبیا و سایر حبوبات
• غذاهای دریایی
• دانه‌ها و مغزها

نکته مهم: خوردن ویتامین C به بدن کمک می‌کند تا آهن را بهتر جذب کند. اطمینان حاصل کنید که به اندازه کافی غذاهای سرشار از ویتامین C، مانند میوه و سبزی می‌خورید. همچنین اجتناب از خوردن غذاهای خاصی که مصرف زیاد آن‌ها مانع از جذب آهن می‌شود می‌تواند مفید باشد، از جمله: چای، قهوه و غذاهای پرکلسیم مانند لبنیات و غلات سبوس‌دار.

3. در صورت توصیه پزشک از مکمل‌های آهن استفاده کنید

به طور کلی، شما فقط باید یک مکمل آهن و آن هم به عنوان آخرین راه حل و در صورت توصیه پزشک مصرف کنید. اگر نتوانید سطح آهن خود را تنها از طریق رژیم غذایی بازیابی کنید، این کار راه حل مناسبی برای رفع کم خونی است. اگر مکمل آهن مصرف می‌کنید، همراه آن آب پرتقال بنوشید تا جذب آهن را تقویت کند.

به خاطر داشته باشید که مصرف مکمل‌های آهن می‌تواند چند عارضه ناخوشایند داشته باشد. این موارد شامل درد معده، یبوست یا اسهال، سوزش قلب، حالت تهوع و مدفوع سیاه است. با این حال، این عوارض معمولا با گذشت زمان کاهش می‌یابند و بستگی به دوز آهن مصرفی شما دارند.

کلام پایانی درباره کم خونی

کم خونی فقر آهن شایع‌ترین نوع کم خونی در سراسر جهان است. بعضی از افراد علائم واضحی دارند، در حالی که بعضی دیگر اصلا هیچ کدام را تجربه نمی‌کنند. این علائم اغلب بستگی به شدت کم خونی دارد. علائم و نشانه‌های رایج شامل خستگی، رنگ‌پریدگی، تپش قلب، سردرد، سرگیجه، احساس تنگی نفس، خشکی مو پوست، درد و تورم زبان و دهان، سندرم پاهای بی‌قرار و ناخن‌های شکننده یا قاشقی شکل است.

اگر فکر می‌کنید علائم کمبود آهن را دارید، حتما به پزشک مراجعه کنید. تشخیص توسط خود شخص توصیه نمی‌شود. خوشبختانه، اکثر مشکلات کمبود آهن را می‌توان با استفاده از یک رژیم غذایی غنی از آهن یا در صورت توصیه پزشک، با دریافت مکمل‌ آهن به راحتی درمان کرد. درمان به موقع از بروز عوارض کم خونی شدید جلوگیری می‌کند.